नवा चेहरा!

आजवर आपण कित्येक सिनेमांत पाहिले आहे की व्हिलन प्लास्टिक सर्जरी करून हिरोचा चेहरा घेतो किंवा हिरो प्लास्टिक सर्जरी करून स्वतःची आयडेंटिटी बदलतो आणि काम झाले की पुन्हा आपला "वरिजनल" चेहरा परत मिळवतो! आयला! हे जरा अतिच दाखवतात आणि आम्ही मस्त पॉपकॉर्न खात ते बघत बसतो. कित्येकांच्या मनातपण येत असेल "आपण पण चेहरा बदलू आणि "त्या"ला तिच्यापासून लांब टाकू" किंवा "बदला घ्यायला मजा येईल" वगैरे, वगैरे बाळबोध कल्पना आपल्या डोक्यात फिरू लागतात. आणि हे सिनेमावालेही ह्या गोष्टी अशा दाखवतात जशा या प्लास्टिक सर्जरी नसून प्लास्टिक पिशव्या वापरून केले आहे! असो! आजच्या या लेखामागचा उद्देश म्हणा किंवा विषय पूर्ण वेगळा आहे. आज मी प्लास्टिक सर्जरी नव्हे तर  "Face Transplantation" बद्दल बोलणार आहे.

आजवर आपण "Heart Transplantation" बद्दल ऐकलेच असेल. नसेल ऐकले तरी साध्या सोप्या भाषेत "निकामी झालेले एखाद्याचे हृदय काढून त्याजागी नवे हृदय बसवणे" (कृपया प्रेमभंग झालेल्या लोकांनी याचा अर्थ त्यांच्या बुद्धीमतेनुसार घेऊ नये!). म्हणजेच पूर्णपणे नवे जिवनच! आज माणसाने वैद्यकिय क्षेत्रात निसर्गाला कितीतरी मोठी आव्हाने दिली आणि आज तो ती आव्हाने पूर्ण देखिल करित आहे. आपणच असे आहोत की आपल्याला यासारख्या कित्येक गोष्टींची साधी माहिती देखिल नाही. त्यात मीही आलोच. कारण मलाही यातले अगदी थोडेच ज्ञान आहे.

पण आज माणसाचे यश पाहता लवकरच "Human bodypart library" निघेल की काय अशी भिती मात्र मला वाटत आहे. म्हणजे राखी सावंत सारख्या सोज्वळ नटीला तिचे नाक (नकटे असले तरी काय झाले, दिसते ना!) बदलण्यासाठी प्लास्टिक सर्जरी करून काहितरी भन्नाट चेहर्‍यात रूपांतर करायला लागणार नाही. फक्त libraryत जायचं, हवे ते नाक निवडायचं, बसवायचं, झालं! (नका! याच जास्त खोलवर विचार करू नका! मी एक कल्पना मांडतोय! लगेच तुमची कल्पना शक्ती नको तितकी वापरू नका! )

असो तर आजच्या लेखाचा मुळ विषय म्हणजे माणसाने निसर्गाला दिलेल्या आव्हानावर आणखी एक विजय! गेल्या काही दिवसांपुर्वीच आमेरिकेत पहिली यशस्वी "Full Face Transplantation" शस्त्रक्रिया पार पडली. ही यशस्वी शस्त्रक्रिया "डेल्लास विएन्स" नावाच्या व्यक्तीवर पार पडली. 2008 साली एका अती तीव्र इलेक्ट्रिक शॉकमुळे डेल्लास इतका भयानक जळाला की त्याच्या चेहर्‍यावरिल सर्व गोष्टीच नाहिशा झाल्या. म्हणजे नाक, गाल, डोळे, सर्व काही! उरला तो फक्त एक विद्रुप आणि काहिसा भयानक चेहरा.पण त्याने जिवनाशी हार मानली नाही. जिद्दीने गेली २-३ वर्ष तो तसाच चेहरा घेऊन जगत आला. आणि शेवटी तो जिंकलाच!

हा फोटो, त्याचा मुळ चेहरा, अपघातानंतरचा चेहरा आणि "Face Transplantation" नंतरचा चेहरा!

३० तज्ञ डॉक्टरांच्या १५ तासाहूनही अधिक चाललेल्या सर्वात कठीण अशा या शस्त्रक्रियेच्या यशाचे हे फळ. जेव्हा डेल्लासला याविषयी विचारले गेले तेव्हा तो म्हणाला, "मला शॉक लागल्यानंतर कित्येक महिन्यांनी मी शुद्धीवर आलो पण जेव्हा मी माझ्या चेहर्‍यावरून हात फिरवाला तेव्हा झालेल्या अपघाताची मला तीव्रता समजली. कित्येक दिवस मी खुप रडलो पण आज मला नाक आहे, पापण्या आहेत आणि मला ओठही आहेत. मला माझ्या लाडक्या मुलीला जवळ घेऊन आता तिचा पापाही घेता येईल". यावेळी त्याच्या भावना अनावर झाल्या होत्या.

"Face Transplantation" साधारण असे असते:

चेहर्‍याचा जवळजवळ सर्व भाग बदलून पूर्णपणे नवा चेहरा लावला जातो.हे खरोखरच मनुष्याचे निसर्गाला दिलेले मोठे आव्हान आहे. पण डेल्लास सारख्या लोकांना ज्यांनी आपली ओळख, आपला चेहराच गमावला आहे अशा सर्वांना निश्चितच हा विजय आशेचा किरण आहे!

-अद्वैत